List otwarty do Prezesa Rady Ministrów RP w sprawie Narodowego Centrum Nauki

Szanowny Panie Premierze,

My, niżej podpisani jesteśmy laureatami jednego z najbardziej prestiżowych wyróżnień naukowych w Polsce – Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Jesteśmy badaczami pracującymi w różnych dyscyplinach i instytucjach naukowych w Polsce. Do napisania tego listu skłoniły nas kolejne zapowiedzi Ministerstwa Edukacji i Nauki dotyczące zmian zasad funkcjonowania Narodowego Centrum Nauki (NCN) lub wręcz jego likwidacji. Zapowiedzi te są tym bardziej niezrozumiałe, że plany MEiN nie były przedstawiane ani władzom NCN, ani nie były dyskutowane ze środowiskiem naukowym.

Pozwalamy sobie przypomnieć, że NCN powstało w wyniku wieloletnich dyskusji, planowania i wspólnych działań środowiska polskich uczonych i administracji państwowej. Powstanie NCN w 2010 roku było spełnieniem naszych wieloletnich postulatów, aby w Polsce funkcjonowała instytucja grantowa (research council) działająca na takich zasadach jak analogiczne instytucje w krajach Unii Europejskiej i w państwach, które dbają o najwyższe standardy przyznawania środków publicznych na naukę w sposób transparentny i merytoryczny. NCN powstało na wzór najważniejszej europejskiej instytucji tego typu – Europejskiej Rady ds. Badań (European Research Council, ERC) – która dla świata nauki jest wzorem wyłaniania najlepszych projektów naukowych.

Ustawową zasadą działania NCN jest polityczna niezależność i finansowanie tylko najlepszych projektów naukowych w oparciu o decyzje zewnętrznych (obecnie głównie międzynarodowych) ekspertów (system peer-review). Decyzje te są podejmowane wyłącznie na podstawie oceny nowatorstwa projektu naukowego oraz dorobku wnioskodawców. Alternatywą dla obecnego modelu funkcjonowania Centrum jest przyznawanie grantów na podstawie preferencji politycznych, ideologicznych, regionalnych lub personalnych. Wiemy z historii (także PRL), że taki sposób finansowania skończy się katastrofą dla nauki i doprowadzi do ogromnego marnotrawienia środków publicznych.

Dzięki przestrzeganiu standardów obowiązujących w europejskich instytucjach naukowych, NCN w ciągu zaledwie dekady swojej działalności zyskał powszechne uznanie w międzynarodowym obszarze badawczym. Efektem działalności NCN jest finansowanie w latach 2010 – 2022 prawie 28 tysięcy nowatorskich projektów ponad 20 tysięcy naukowców, jakie zostały wybrane spośród prac prowadzonych przez najlepszych uczonych pracujących w Polsce. Co ważne, 1/3 tych środków trafia do młodych, początkujących uczonych. Dzięki temu w Polsce powstało wiele nowych i wybitnych zespołów badawczych. Są one często kierowane przez osoby, które po uzyskaniu najwyższych kompetencji naukowych zagranicą, przeniosły się do Polski.

Zapowiedzi MEiN dotyczące zmian w funkcjonowaniu NCN już wywołały negatywne skutki. Wielu młodych badaczy, którzy dzięki istnieniu w Polsce cenionej w świecie prestiżowej agencji grantowej, dotąd wiązali swoją przyszłość z naszym krajem, planuje obecnie przeniesienie się do krajów, w których zapewnione jest finansowanie badań przez niezależne od polityków zespoły eksperckie.

Uważamy, że powtarzające się zapowiedzi niczym nieuzasadnionych i nieprzedyskutowanych z polskim środowiskiem naukowym zmian w modelu funkcjonowania NCN są niezwykle szkodliwe dla nauki w Polsce, ale także dla wizerunku Polski jako kraju nowoczesnego, w którym przestrzegane są międzynarodowe standardy finansowania badań naukowych.

Dlatego apelujemy do Pana Premiera o powstrzymanie planów, które mogłyby doprowadzić do pozbawienia NCN niezależności i w konsekwencji do rezygnacji z przyznawania publicznych środków grantowych na podstawie kryterium naukowej wybitności.

---

Prof. dr hab. inż. Andrzej Jajszczyk, telekomunikacja

Prof. dr hab. Iwo Białynicki-Birula, fizyka

Prof. dr hab. Cezary Cieśliński, filozofia

Prof. dr hab. Tomasz Dietl, fizyka

Prof. dr hab. Marcin Drąg, chemia

Prof. dr hab. Andrzej Dziembowski, biologia

Prof. dr hab. Elżbieta Frąckowiak, chemia

Prof. dr hab. Andrzej Gałęski, chemia

Prof. dr hab. Tomasz Giaro, prawoznawstwo

Prof. dr hab. inż. Tomasz Goslar, nauki o Ziemi i środowisku

Prof. dr hab. inż. Leon Gradoń, inżynieria chemiczna

Prof. dr hab. inż. Karol Grela, chemia

Prof. dr hab. Daniel T. Gryko, chemia

Prof. dr hab. inż.  Ryszard Horodecki, fizyka

Prof. dr hab. Jacek Jemielity, chemia

Prof. dr hab. Bogumił Jeziorski, chemia

Prof. dr hab. med. Wiesław W. Jędrzejczak, hematolog

Prof. dr hab. Leszek Kaczmarek, neurobiologia

Prof. dr hab. Bożena Kamińska, neurobiologia

Prof. dr hab. Ewa Kamler, biologia

Prof. dr hab. Jan Kozłowski, biologia

Prof. dr hab. Maciej Lewenstein, fizyka

Prof. dr hab. Janusz Limon, medycyna

Prof. dr hab. Adam Łajtar, archeologia

Prof. dr hab. Tomasz Łuczak, matematyka

Prof. dr hab. Bogdan Marciniec, nauki techniczne

Prof. dr hab. Krzysztof Matyjaszewski, chemia

Prof. dr hab. Karol Myśliwiec, archeologia

Prof. dr hab. Ludomir Newelski, matematyka

Prof. dr hab. Marcin Nowotny, biochemia

Prof. dr Krzysztof Palczewski, biochemia

Prof. dr hab. Stanisław Penczek, chemia

Prof. dr hab. Marek Pfützner, fizyka

Prof. dr hab. Krzysztof Pomian, filozofia

Prof. dr hab. Jan Potempa, biologia

Prof. dr hab. Adam Proń, chemia

Prof. dr hab. Jacek Radwan, biologia

Prof. dr hab. Mariusz Z. Ratajczak, medycyna

Prof. dr hab. inż. Marek Samoć, chemia

Prof. dr hab. inż. Roman Słowiński, informatyka

Prof. dr hab. Andrzej Sobolewski, fizyka

Prof. dr hab. med. Piotr Trzonkowski, immunolog

Prof. dr hab. inż. Jan Węglarz, informatyka

Prof. dr hab. Ewa Wipszycka-Bravo, historia

Prof. dr hab. Andrzej Wiśniewski, filozofia

Prof. dr hab. Bogdan Wojciszke, psychologia

Prof. dr hab. Maciej Wojtkowski, fizyka

Prof. dr hab. Jan Woleński, filozofia

Prof. dr hab. Marek Żukowski, fizyka

Prof. dr hab. Maciej Żylicz, biologia

---

Warszawa, 11 września 2023